HATİCE TURHAN VALİDE SULTAN TÜRBESİ’NİN ŞEMSE FORMLU ÇİNİ PANOLARINDA GÖRÜLEN MİTOLOJİK TASARIMLAR ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Özet

Türk çini sanatının zengin motif repertuarından beslenen şemse formları, Hatice Turhan Valide Sultan Türbesi’nin çini panolarında mitolojik hayvan figürleri ile nadir bir şemse tasarım örneği sunmaktadır. Türk sanatının erken dönemleri ve Ortaçağ mezar taşları literatüründe hayvan sembolizmine ait çeşitli tasarımlar kullanıldığı bilinmektedir. Natüralist unsurlarla birlikte stilize edilmiş hayvan sembolizminin mitik temsilcilerinden biri olan ejder fenomeni de Hatice Turhan Valide Sultan Türbesi’nin şemse formlu kompozisyonlarında çift başlı kartal birlikteliği ile karşımıza çıkmaktadır. Ejder tasarımları, on altıncı yüzyıl çini uygulamalarında özellikle de bulut tipolojisi ile Türk sanat disiplinlerinde yaygın bir tasarım unsuru olarak kullanılmıştır. Ancak çift başlı kartal ve doğrudan çok başlı ejder önermesiyle, bir hanedan türbe mezar yapısı üzerinden karşımıza çıkan bu on yedinci yüzyıl mitosları, Osmanlı çini tasarımlarında önemli bir stilizasyon örneği olarak kendisini günümüze sunmaktadır. Bu çalışmada, Hatice Turhan Valide Sultan Türbesi’nin şemse formlu çini kompozisyonlarında görülen çift başlı kartal ve ejder figürlerinin ikonografisi ele alınacaktır. Osmanlı çini sanatında başlı başına bir tasarım alanı olan şemse formunda görülen kartal ve ejder figürleri, Türk sanatı örneklerinden alınan referanslarla, karşılaştırma yöntemi üzerinden değerlendirilecektir.