BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ’NİN KURUMSALLAŞMA SÜRECİ: SİYASİ, ASKERİ VE İLMÎ YAPILANMA

Özet

Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157), Orta Çağ İslam dünyasında önemli bir güç olmuş ve kurumsallaşma sürecinde siyasi, askerî ve ilmî alanlarda köklü yapılar geliştirmiştir. Siyasi yapılanmada, sultanlık makamı merkezi otoritenin simgesi haline gelmiş; vezirlik, divanlar ve taşra yönetimi aracılığıyla devlet işleyişi düzenlenmiştir. Özellikle Nizâmülmülk’ün katkılarıyla yönetim mekanizması sistematik hale getirilmiştir. Askerî yapılanma ise ikta sistemi etrafında şekillenmiş, bu sistem sayesinde hem ordu beslenmiş hem de topraklar verimli şekilde yönetilmiştir. Sipahiler ve gulam sistemi de bu düzenin önemli unsurları olmuştur. İlmî yapılanmada ise medreseler öne çıkmıştır. Nizamiye Medreseleri, hem dini hem de dünyevi ilimlerin öğretildiği kurumsal eğitim yapıları haline gelmiştir. Bu medreseler sayesinde ilim adamları yetiştirilmiş, Sünni İslam anlayışı güçlendirilmiştir. Bu üç temel alandaki kurumsallaşma, Selçukluların uzun süreli ve etkili bir imparatorluk yapısı kurmalarını sağlamıştır.