TÜRK HALK MÜZİĞİNDE AĞIZ KAVRAMI VE ANADOLU AĞIZLARINA DAİR ÇALIŞMALARA GENEL BİR BAKIŞ

Özet

Ülkemizde, Türk Halk Müziğinde ağız kavramı ve özelliklerine dair muhtelif çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar daha ziyade kişisel bazda çalışılan ve kendi yetiştiği veya yakın bölgelerin türküleriyle ilgili olan çalışmalardan öteye geçmemiştir. Eserlerin notaya alınması, sözlerinin yazılması, kaynak kişilerin belirtilmesi, müzikal türlerinin (halay, deyiş, türkü vb.) ortaya konulması ve bazılarında ise yöre\bölge ağız bilgisinin verilmesi gibi konular yer almıştır. Dil bilimcilerinin Anadolu ağızları ile yaptıkları çalışmalar ilk 1800’lü yıllarda yabancı araştırmacılar ile başlamış ve sonrasında Ahmet Caferoğlu ile başlayan süreç, Türk araştırmacılar ile devam etmiştir.

Anadolu’nun batısından-doğusuna kadar çok özel bir dokuya sahip olan türküler, yalnızca müzikal bir ifadeyi değil; halkın yaşantısıyla ilintili verileri ortaya koyan sesli aktarımlardır. Bu bağlamda, halk üretimi müzikler, bulunduğu coğrafya ve bölgenin tüm müzikal ve edebi yönlerini ortaya koyan önemli belgelerimizdir. Dolayısıyla cumhuriyet dönemi sonrasında, maddi ve manevi değerlerin ortaya konulması hususunda yapılan ilk derleme çalışmaları ve halka yansıtılması çok değerli bir başlangıçtır. Muzaffer Sarısözen’le başlayan ve TRT bünyesinde oluşturulan “yurttan sesler topluluğu”, bu bahsettiğimiz çalışmaları radyolardan halka duyuran ilk “yöre ağızları” örneğidir.

Halk müziğindeki ağızlar, toplulukların yaşadığı yöre ve bölgelerin dışında; aşiret ve toplulukların kullandıkları ağız çeşitleri ile de zengin bir yapıyı ortaya koyar. Âşıklık geleneğine bağlı olarak, usta âşıkların kişisel olarak ortaya koyduğu ağızlar, kendi başına apayrı bir özellik taşır. Uzun hava formunda okunan “gurbet havası”, “yayla havası”, “barak ağzı” vb. eserlerin icrası, kullanılan ağız bakımından birbirinden farklılık gösterir. Ağız kavramı, yörenin dil yapısını görmenin dışında, türkünün bir nevi kimliğini ve aidiyetini ortaya koyan önemli bir unsurdur. Eserlerin vokal icrasında “ağız” kavramından sonra en önemli konulardan birisi de hançere tekniklerinin kullanımıdır.