KISASU'L-ENBİYA’DAKİ TEMEL OLUMLU DUYGU FİİLLERİ

Özet

Duygular, insan yaşamını doğrudan etkileyen, bir uyarıcının uyumsal işlevlere bağlı olarak yarattığı genel bir uyarılma durumunun, zihinsel süreçlerle değerlendirilerek anlam kazandırıldığı ve dil ya da bedenle dışa vurulduğu psikolojik olgulardır. Dilin söz varlığı içinde duygusal deneyimi anlatan çok sayıda duygu fiili bulunmaktadır. Duygu fiillerini dilbilimsel olarak tanımlamanın bir yolu, onları belirli bir kritere göre gruplandırmak ve sınıflandırmaktır. Duygunun subjektif niteliği, kaynağı, yönelimi, hem temel hem de yakın anlamlar taşıması gibi çeşitli etmenler, duygu fiillerinin sınıflandırılmasını zorlaştırmaktadır. Harezm bölgesine 11. yüzyılda başlayan 13. yüzyıla kadar da devem eden çeşitli Türk boylarının göçleri, bu sahanın zamanla Türkleşmesini sağlamıştır. Bölgenin Türkleşmesiyle birlikte Karahanlı Türkçesi ile bağlantılı olan Oğuz, Kıpçak, Kanglı ve diğer Türk boylarının lehçelerinin karışmasıyla şekillenen yeni bir yazı ve edebiyat dili ortaya çıkmıştır. Harezm Türkçesi olarak adlandırılan bu dil, Karahanlı ile Çağatay Türkçesi arasında bir köprü görevi görmektedir. 13. yüzyıldan itibaren ürünler verilmeye başlanan Orta Türkçenin ikinci basamağını oluşturan bu yazı dili 14. yüzyılda altın çağını yaşamıştır. Hz. Adem’den başlayarak peygamberlerin kıssaların anlatıldığı Rabguzi'nin Kısasu'l-Enbiya adlı eseri Harezm Türkçesinin en önemli eserlerinden biridir. Yazara ait olan doktora tezinden yola çıkarak hazırlanan bu çalışmada, Kısasu'l-Enbiya eseri örneklem alınarak olumlu temel duygu fiillerinin anlambilimsel yönüyle sınıflandırılması ve bu fiillerin sözcük anlambilimi açısından incelenmesi yapılmıştır. Eserde sevgi, aşk ve mutluluk gibi olumlu temel duygu fiillerinin kuramsal çerçevesinin oluşturulması, temel olumlu duygu fiili olan sözcüklerin anlamsal analizlerinin yapılması ve eserdeki temel olumlu duygu fiillerinin özelliklerinin belirlenmesi amaçlanmıştır.