mecmua- bilim- Ahmet Midhat Efendi- basın tarihi- Osmanlı modernleşmesi- halk eğitimi- bilim tarihi- popüler bilim
Özet
Ahmet Midhat Efendi’nin 1872-1873 yıllarında çıkardığı Dağarcık mecmuasıyla ilgili bu çalışmada, mecmuanın Osmanlı basını ve düşünce tarihindeki konumu ele alınacaktır. Kısa ömürlü olmasına rağmen Dağarcık mecmuası, Türk basınında önemli etkiler yaratır. Tanzimat döneminin eklektik ve ansiklopedist düşünce yapısını yansıtan mecmuada, çeşitli konularda telif ve tercüme yazılara yer verilir. Bu yazılarda ele alınan meseleler vülgarize edilerek halkın seviyesine uygun bir şekilde sade bir dille okura aktarılır. Dağarcık mecmuasındaki yazıların büyük bir kısmı Ahmet Midhat Efendi’ye aittir. Ayrıca Recaizade Mahmud Ekrem’in telif ve tercüme yazıları, çeşitli okur mektupları ve okurlar tarafından yazılan yazılar mecmuada yer alır. Ahmet Midhat Efendi’nin yazı hayatının erken dönem örnekleri olan bu yazılarda ele alınan görüşler ve konular yazarın sonraki eserlerinin kaynağı niteliğindedir. Gerek kurmaca gerek fikrî eserlerinde aynı meseleler ve temalar geliştirilerek veya değiştirilerek ele alınır. Ahmet Midhat Efendi Dağarcık’ta evrim teorisi gibi o dönemde yadırganabilecek konulara temas ettiği için özellikle dinî zümreden bazı kişiler tarafından ağır tenkitlere ve suçlamalara hedef olmuştur. Gelen tepkiler üzerine görüşlerini dinî kaideler ile temellendirerek kendini savunan yazıları yine aynı mecmuada yayımlamıştır. Dağarcık’ın yayını, Maarif Meclisi’nin izni alınmadan çıkarıldığı gerekçesiyle onuncu sayısından sonra durdurulur.
