BİR GELENEĞİN KÜLTÜREL İZLERİ: İZMİR TİRE İLÇESİ “ŞEMSİYE DÜZME” GELENEĞİ

Özet

İzmir ili Tire ilçesi “şemsiye düzme” geleneğini konu alan bu çalışma tek durum araştırma modeli (single case) kullanılarak hazırlanmış, görüşme, gözlem ve alanyazın tarama verilerine dayanan betimsel bir çalışmadır. İzmir’de evlenme adetleri günümüzde en canlı şekli ile uygulanmaya devam edilen geleneklerdendir. Evlenme adetleri evlilik törenlerinin öncesinde, düğün ve düğün sonrasında yapılan çeşitli uygulamaları kapsar.

Evlenecek kızların aile ve yakın çevresinin desteğiyle hazırladıkları çeyiz, önemsenmekte ve köklü bir geleneğin devamı olarak yaşatılmaya devam edilmektedir. Bu yazı Türk kültüründe düğün geleneği ve çeyiz adetleri hakkında alanyazın taraması verilerine dayalı bilgiler içermekte, İzmir Tire ilçesine özgü bir hediyeleşme ve çeyiz götürme âdeti olan “şemsiye düzme” âdetini incelenmektedir.

İzmir ili Tire ilçesinde 10.12.2020 ve 19.12.2022 tarihlerinde gerçekleştirdiğimiz alan araştırmalarında gözlem, kamerayla tespit ve beş kaynak kişiyle gerçekleştirilen yüz yüze görüşmelerle tespit ettiğimiz “şemsiye düzme” geleneği Tire ilçesine özgü bir hediyeleşme ve çeyiz götürme uygulamasıdır. İzmir ili dâhil olmak üzere Batı Anadolu kıyı şeridinde yer alan bölgede 2011 yılından itibaren aralıklarla yürüttüğümüz alan çalışmalarımızda uygulamanın başka bir örneğine rastlanmamıştır.  İzmir’in civar illeri ve dahi İzmir’in diğer ilçelerinde var olmayan “şemsiye düzme” geleneği, Tire ilçesinde gözlemlediğimiz ve günümüzde yok olmaya yüz tutmuş folklorik bir unsurdur. Bu çalışma günümüz uygulamaları üzerinden “şemsiye düzme” geleneği hakkında bilgilere yer verdiği gibi, Eski Türk inanç ve sosyal yaşamına dair izler taşıdığını düşündüğümüz geleneğin kültürel izlerinin sorgulanarak yorumlandığı bir çalışmadır.