Osmanlı Mimarisi- Sultan II. Abdülhamid- Çeşme- Anıt- Semboller
Özet
Sultan II. Abdülhamid Dönemi, tüm Osmanlı coğrafyasında yoğun imar etkinliklerine sahne olmuştur. Özellikle sultanın tahta çıkışının yirmi beşinci yıldönümü bu etkinlikler için vesile oluşturmuştur. Bu dönemde, hemen her türde mimari eserin temel atma töreni ya da açılışı yapılmıştır; bunlar arasında birçok çeşme de vardır. Bu çeşmelerin bir kısmı anıt formuna sahip, genellikle ortada sütunun yer aldığı çeşme şeklindedir. Bunların bir kısmı padişahın hayır eseri olarak yaptırılmış, çoğunluğu da yerel halk ve yönetimler tarafından padişahın cülusu vesilesiyle “şükran hatırası” olarak inşa edilmiştir. Dönemin mimari diline uygun olarak birtakım referanslar içeren bu çeşmeler, diğer yapı örneklerinde olduğu gibi padişahı Osmanlı coğrafyasının her noktasında görünür kılan sembollerdir. Bu görünürlük, anıt çeşmeler üzerinde yer alan tuğra, arma ve hatta kitabelerle sağlanmıştır. Osmanlı mimarlık hafızasının yabancı olduğu anıtlar olarak tanımlanabilecek bu örnekler, bilinen, tanınan, kabul gören, işlevsel bir yapı olan çeşme kurgusuyla birleştirilerek ele alınmışlardır. Bu çeşmeler çoğunlukla bir meydanın parçası olarak inşa edilmiş, çok yüzlü meydan çeşmelerdir. Genellikle dönem üsluplarını yansıtmakla birlikte yerel/bölgesel özelliklerin ele alındığı örnekler de mevcuttur. Bu anıtlar sembolik dillerinin yanı sıra çeşme olarak hizmet veren, halkın su ihtiyacını karşılayan işlevsel yapılardır ve inşasındaki asli işlevi de budur. Ancak bu çeşmelerin anıt kurgusu, işlevselliklerinden çok daha ön planda görünmektedir. Anıt kurgusuyla ele alınmış olan Hamidiye çeşmelerinden günümüze ulaşan örnekler sınırlıdır. Bu makalede, Osmanlı coğrafyasının farklı noktalarından seçilmiş, günümüze ulaşan ve ulaşmayan Hamidiye çeşmelerinden örnekler ele alınmıştır. Adana’dan Kastamonu’ya Beyrut’tan Selanik’e uzanan geniş coğrafyada inşa edilmiş olan bu çeşmeler konumları, mimari ve süsleme özellikleri, anıt kurguları ile mimarlık dilleri/söylemleri açısından değerlendirilmiştir.
