Türkistan- Kafkasya- Azerbaycan- Mustafa Çokay- Sovyetler Birliği- Gürcistan
Özet
Bütün yaşamını, sadece mensubu bulunduğu Kazak Türkleri değil, Özbek, Türkmen, Kırgız, Azerbaycan Türkleri ve aynı zamanda Rus sömürü siyasetinde benzer zulümleri yaşamış olan Ukrayna ve Gürcü halklarının özgür bir şekilde yaşama mücadelesine adamış olan Mustafa Çokay, 25 Aralık 1890 tarihinde Kazakistan’ın Kızılorda vilayetinde dünyaya gelmiştir. Petersburg’daki yükseköğrenimini tamamladıktan sonra Türkistan halklarının bağımsız mücadelesinde ön saflarda yer alan Çokay, 26 Kasım 1917 tarihinde ilan edilen Türkistan Muhtariyetinde ve Alihan Bökeyhanov, Ahmet Baytursınov gibi Kazak önderlerin kurduğu Alaş Orda Hükumetinde önemli görevler almıştı. Türkistan’daki millî hükümetler Bolşevik kuvvetleri tarafından dağıtılınca Mustafa Çokay, Türkistan Türklerinin özgürlük mücadelesini, Sovyet egemenliği altına giren halklarla ittifaklar kurma yoluyla devam ettirmeye çalışmıştır. Mustafa Çokay’ın siyasi mücadele yaşamında Kafkasya’da geçirdiği dönem büyük önem arz etmektedir. Türkistan Türklerinin kendi güçleriyle bağımsızlık mücadelesinde başarıya ulaşamayacağını kavradıktan sonra milli mücadeleye müttefikler arama yoluna girişmişti. Bu bağlamda benzer kaderi yaşayan Azerbaycan Türkleri ve Gürcülerle ortak çalışma imkânlarını arayan Mustafa Çokay, 1919 yılında “Erkin Odak” adlı bir örgüt kurarak Türkistan-Kafkasya ittifakına Ukrayna’yı da dâhil etmeye gayret etmişti. Ancak Sovyet ordularının Kafkasya’yı işgalinden sonra Gürcistan’dan ayrılmak zorunda kalan Mustafa Çokay, İstanbul üzerinden Avrupa’ya gitmiş ve yaşamın sonuna kadar mücadelesini Paris’ten yürütmüştür. Bu çalışmada Mustafa Çokay’ın Kafkasya’da bulunduğu Ocak 1919-Şubat 1921 tarihleri arasındaki faaliyetleri Türkiye, Kazakistan ve Gürcistan’da yayınlanan eserler ve dönemin gazetelerinde çıkan makaleler esas alınarak incelenmeye çalışılacaktır.
