Dramatik Bir Darbe Hikâyesi: 1953’de İran’da Musaddık Hükümeti’nin Devrilmesi

Özet

II.Dünya Savaşı’ndan sonra Batı ile Sovyetler Birliği arasında başlayan Soğuk Savaş’ın ilk çatışma alanlarından biri İran olmuştur. Sovyetlerin savaşın ortaya çıkardığı boşluktan yararlanarak İran’a yerleşme çabaları ABD’nin kararlı desteği ile etkisiz kalmış ve iki ülke ilişkilerinde önemli bir yakınlaşma başlamıştır. Ancak, İngiltere / İngiliz-İran Petrol Şirketi ile İran arasında çıkan petrol anlaşmazlığı Batı karşıtı bir harekete dönüşmüş ve Milli Cephe kurularak Dr. Muhammed Musaddık öncülüğünde iktidara gelmiştir. Musaddık’ın İran petrollerini millileştirme kararı alması ve bunun parlamento tarafından da onaylanması İngiltere ile İran’ı bir savaşın eşiğine getirmiştir. İran’a bir askeri müdahalenin Sovyetleri de işin içine sokacağından çekinen ABD İngiltere ile birlikte Musaddık Hükümeti’ni organize bir darbeyle devirmeyi ve kendileriyle işbirliği yapacak yeni bir hükümeti işbaşına getirmeyi daha uygun görmüştür. CIA tarafından organize edilen darbe sonucunda Musaddık devrilerek Genel Kurmay Başkanı Zahedi başbakan yapılmış ve İran petrollerinin işletim hakkı aralarında ABD Şirketlerinin de olduğu bir şirketler konsorsiyumuna verilmiştir. Halk tarafından seçilen Musaddık’ın devrilmesi Batı’ya ve ABD’ ne olan güveni sarsmış ve 1979 İslâm Devrimi’nin ortaya çıkmasının yolunu açmıştır.