EDEBİ KİŞİLİĞİ BAĞIMSIZLIK DÖNEMİNDE GÜN IŞIĞINA ÇIKARILAN KİMİ TÜRKMEN YAZAR VE BİLGİNLER (VEYA MAYIS 1930’DA ÇEKİLEN SEYREK BİR FOTOGRAFIN ÖYKÜSÜ)

Özet

Türkmenistan’ın devletbaşkanı Gurbangulı Berdimuhamedov’ın “Devlet Kuşu” eserinde (Aşkabat, 2013) Sovyet döneminde mazlum kalan Allahkulu Karahanov, Abdulhekim Kulmuhammedov, Muhammet Geldiýev gibi ünlü bilgin ve yazarlarımızdan söz ediliyor. Biz de bundan yola çıkarak makalemizin söz konusuna deǧinmekteyiz.

Tarihte ilk olarak Türkmencenin sorunlarını konu edinen büyük bilimsel toplantı yani ‘Türkmenistan’ın Birinci İlmî Konferansı’ 150 delegenin katılmasıyla 19 Mayıs 1930 yılında Aşkabat’ta kendi işine (faaliyete) başlıyor. Delegeler sadece başkent Aşkabat’tan deǧil Türkmenistan’ın deǧişik şehir il ve ilçelerinden seçilmiştiler. Konferansa katılanların arasında diǧer cumhuriyetlerin temsilcileri de vardı. Okurların dikkatine sunduǧumuz fotografda konferansın delegelerinin bir grupunu görmekteyiz. Tanıdıǧımız kimi dilci ve edebiyatçıların fotografdaki resimlerini alıntı olarak göstermekle onlar üzerine önemli bilgileri saygıdeǧer okuyucularımızın dikkatine sunmak bu yazının söz konusudur. Alıntılar düşük ve eksikli olduǧu için bu kişilerin bulduǧumuz diǧer resimlerinden de parallel olarak yararlandık. Ne yazık ki geçen yüzyılda yetişen ilk Türkmen dilciler çoǧunlukla sosyal trajediler kimileri de doǧal facialar nedeniyle sanki henüz genç iken yaşama gözlerini kapatmışlardır. Makalede arşiv kaynaklara ve eski yayınlardaki bilgilere esaslanarak özellikle Muhammet Geldiýev (1889–1931), Kümüşali Böriyev (1896-1937), Aleksandr Nikolayeviç Samoyloviç (1880–1938), Abdulhekim Kulmuhammedov (1885–1931), Allahkulu Karahanov (1892–1938), Şemseddin Kerimî (1893–1937), Hıdır Deryayev (1905–1988), Nurmurat Sarıhanov (1906–1944), Aleksandr Petroviç Potseluyevskiy (1894–1948) ve Hocamurat Baylıyev’in (1905–1946) yaşam öyküsünden söz ediliyor.